نام فایل : سابقه قالي باقي دربيرجند 31ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 26

حجم : 231 کیلوبایت

سابقه قالي باقي دربيرجند
1- ازمناطق معروف قالي بافي این شهر كويري كه درجنوب خراسان واقع شده است مي توان از روستاهاي درخش ، مود، گسگ، سربيشه، بهلگرد، نوغاب، دستگرد، هندوالان وبيشتر روستاهاي منطقه قائنات نام برد. سابقه قالي بافي این منطقه آن طور كه از كتاب جغرافي دانان قديم مانند مقدسي و ابن حوقل بر مي آيد به هزار سال قبل و شايد بيشتر برسد. ابواسحاق ابراهيم اصطخدي نيز در كتاب معروف مسالك و ممالك به رواج كرباس و پلاس و ساير بافته ها اشاراتي دارد. شهرستان قاين نيز كه تا چندي قبل جزو يكي از بخش هاي شهر بيرجند به شمار مي آمد نيز يكي از مناطق قديمي قالي بافي جنوب خراسان است. قالي هاي این منطقه با قدمت دويست ساله زينت بخش آستان مقدس رضوي، موزه ها و نزد مجموعه داران فرش است. سرپرستي سايكس كه حدود 100 سال قبل از قاينات ديدن كرده در كتاب ‹‹هشت سال در ايران›› درباره قالي قاينات مي نويسد: نقش هاي قالي هاي قائن اكثر گل و بوته است كه در كرمان نيز مرسوم است. تجار قالي معمولاً كالاي خود را به مشهد فرستاده و از آنجا به استامبول، مصر و وين حمل مي كند. قيمت يك فرد قالي ممتاز 11×14متري با بافت قالي در حدود 20 پوند است. در بين مجموعه فرش هاي كاخ گلستان يك قطعه قاليچه زيبا و نفيس وجود داردكه حدود 300 سال قبل در قائن بافته شده است. سياوش آزادي در كتاب ‹‹ قالي ايران›› درباره این فرش مي نويسد: ‹‹اندازه این قاليچه 58/1×82/2متر است. در متن سورمه اي فرش يك نقش تكراري به صورت متقارن بافته شده و چهار پرنده سفيد يك لوزي را تشكيل داده اند. در وسط هر لوزي يك گل بزرگ نقش گرديده كه با شاخه هايي به شيوه اسليمي، شكوفه ها و برگ ها احاطه گرديده اند.›› وجود این فرش و نظاير آن كه از لحاظ نقش، رنگ، مرغوبيت و زيبايي در حد بسيار ممتازي ارزيابي شده اند. نشانگر این حقيقت است كه در گذشته در منطقه قاينات این هنر در اوج خود بوده است در صورتي كه فرش هاي كنوني این ناحيه در سطح نازلي قرار دارد وبه هيچ وجه با فرش هاي قديمي قابل مقايسه نيستند.
2- تاريخ قاليچه بافي در منطقه بيرجند به سالهاي بسيار دور باز مي گردد اگرچه دركتب تاريخي به این امر اشاره گرديده اما مطابق تحقيقات و با توجه به بررسي هاي انجام شده مي توان براي قالي بيرجند سابقه اي در حدود 200 سال قائل شد. آنچه كه بيش از پيش موجب توجه هر پژوهنده اي مي گرددتعداد نسبتاًفراوان اساتيد و افرادي است كه به نوعي در عرصه قالي هاي نفيس و مشهور منطقه از 200 سال قبل تا به امروز سهيم بوده اند.
برخي از اهالي و دست اندركاران سابقه قالي بافي در روستاهاي اطراف بيرجند را به مراتب بيشتر از شهر بيرجند مي دانند به ويژه روستاي درخش كه نامي آشنا براي دوستاران قالي است. روستاي درخش واقع در شمال شرقي بيرجند قديمي ترين منطقه قالي بافي این ناحيه است. كه تاريخ قالي بافي آن به اوايل قرن 13 هجري شمسي مي رسد. نام درخش از افتخارات این هنر در جنوب خراسان مي باشد كه شهر بيرجند نيز به آن مي بالد.
3- از گذشته تا كنون به بافتن فرش هاي زيبا و مرغوب در سراسر ايران شهرت داشته و نفيس ترين فرش هاي موزه فرش ومجموعه فرش هاي آستان قدس رضوي در این روستا بافته شده است. فرش هاي درخش داراي ترنجي بزرگ زيبا و برجسته است كه با ظرافت و دقت بسيار زياد در متن ساده فرش كه به رنگ قرمز لاكي و نخودي طراحي شده، جلوه زيادي به این فرش ها داده است. در موزه فرش تهران نيز تعدادي فرش با طرح محرمات وجود دارد كه در روستاي درخش بافته شده و از لحاظ مرغوبيت و زيبايي منحصر به فرد است. در ميان فرش هاي نفيس كاخ گلستان نيز سه قطعه قاليچه كه در این روستا بافته شده ديده مي شود سايكس در كتاب ‹‹هشت سال در ايران›› درباره كيفيت فرش هاي درخش مي نويسد : ‹‹در ناحيه درخش در حدود 450 دستگاه قالي داير است و متأسفانه رنگ هاي جوهري جاي رنگ هاي نباتي را گرفته و مي گويد اگر چه در قيمت چندان تفاوت ندارد ولي تهيه رنگ جوهري سهل تر و خالي از زحمت است . البته يكي دو نفر از استادهاي معروف قالي باف هنوز رنگ هاي نباتي را به كار مي برند. ايل بهلوري نيز كه در زير كوه و درخش سكونت دارند يك قطعه قالي نظير قاليچه هاي تركمني مي بافند كه آنها نيز خالي از تعريف نيست.››
قالي هاي بافته شده در كارگاه هاي شهر بيرجند در بين سالهاي 1317-1313شمسي در اوج شهرت خود بوده و از لحاظ زيبايي ترنج، نقوش زمينه ، ظرافت و رنگ آميز در تمام بازارهاي اروپايي به ويژه در آلمان غربي از اعتبار و شهرت زيادي برخوردار بوده است.در ميان فرش هاي كاخ گلستان يك قطعه فرش نفيس در اندازه 42/5×80/10متر ديده مي شود كه تارو پود از نخ پنبه و پرهاي آن از پشم است. این فرش از سال 1365 هجري قمري در بيرجند بافته شده و شعر زير روي آن بافته شده است:
به سعي چاكر شاهنشاهي امير قهستان
تمام شود كه شود فرش در اتاق گلستان
طرح این فرش ‹‹بته جغه›› به شيوه متداول در جنوب خراسان است. در متن بسيار تيره فرش چند رديف بته بزرگ بافته شده كه سر آنها در هر رديف به يك سو متوجه شده اند. هر بته بين دو بته پايين و بالاي خود قرار دارد بته هاي بزرگ اصلي توسط دو بته كوچك در ميان گرفته شده اند و بين بته ها درخت هاي شكوفه ، زيبايي و جلوه زيادي به فرش داده است. پس از جنگ جهاني دوم متأسفانه فرش هاي بيرجند به سير نزولي از نظر طرح ونقش، رنگ آميزي و مرغوبيت ادامه داده و اعتبار جهاني خود را از دست دادند تا اينكه با تأسيس ‹‹شركت شرق›› مجدداً احيا شدند. این شركت علاوه بركارگاه هاي شهري در روستاهاي مود و بهلگرد مبادرت به سرپايي دارهاي قالي هايي كه از لحاظ دوام ، زيبايي و رنگ آميزي در حد بالايي قرار داشتن توليد به بازارهاي سراسر جهان عرصه كرد.
4- پس از درخش روستاي مود واقع در 38 كيلومتري جنوب شرقي بيرجند واقع شده است.
5- يكي از معتبرترين و قديمي ترين مناطق قالي بافي شهرستان بيرجند مي باشد كه فرش هاي آن از لحاظ طرح، زيبايي ترنج و دوام از شهرت و اعتبار زيادي برخوردار است. قدمت قالي بافي در این روستا به قبل از دوره صفويه مي رسد. نقشه ‹‹ ربعي سعدي›› مودكه درحال حاضر دربيشتر روستاها بافته مي شوند براي اولين بار توسط يكي از قالي بافان ماهر وباذوق این روستا طراحي شده وبه نام او شهرت پيدا كرده است. رنگ آميزي قالي هاي مود بسيارزيبا، هم آهنگ وسرشار از لطافت وزيبايي است. چند قطعه فرش لچك ترنج از این روستا درموزه فرش تهران وجود دارد كه دزمره زيباترين ونفيس ترين ومرغوب ترين فرش هاي این موزه است. طراحان قالي جنوب خراسان درحفظ واشاعه نمادهاي ايراني تلاش فراوان كردند، بطور مثال ماه وخورشيد به عنوان برجسته ترين عناصر خير وتاريكي وخشكي به عنوان خطرناك ترين عناصر شر هميشه درزندگي ايرانيان قديم مطرح بودند. بنابراين عناصر مورد اشاره به اشكال مختلف روي تمام دست بافته هاي مردم ايران بويژه مردم شرق ايران جلوه كرده اند. ميزان بارندگي درجنوب خراسان بسيار اندك است به این سبب گل، درخت، باغ، چمن، آب وحيوانات آبزي وپرندگان نيز محدود وبسيار باارزش شمرده مي شوند. هنرمندان وطراحان قالي این منطقه باذوق ومهارت خاصي این مواهب الهي را روي فرش بافته وبه زندگي مردم داخل كرده اند. نظربه اهميت گل ودرخت، معمولاً حصار وچهار چوب هايي دراطراف نقش هاي گل وگياه طراحي شده وحاشيه فرش ها نيز اهميت زيادي پيدا كرده است. زمينه بيشتر فرش هاي جنوب خراسان بيشتر لاكي است وآن را مي توان يكي ديگر از ويژگي هاي فرش هاي این منطقه دانست. البته فرش هاي ‹‹ ريزه ماهي›› داراي زمينه كرم مي باشند.
6- اما آنچه كه درحال حاضر وبا مشاهده سبك دارهاي قالي دراين منطقه توجه هر بيننده اي را به خود جلب مي نمايد. شباهت كامل دستگاه هاي قديمي قالي بافي منطقه بيرجند با دستگاه هاي قديمي قالي بافي استان كرمان است.
روش چله كشي فارسي وشيوه نسب آن برروي دار قالي وهمچنين شكل ونحوه كار دارهاي قالي درتمامي موارد منطبق با نوع دارهاي كرماني است. از لحاظ شكل ظاهري برخي از این دارها فاقد قسمت هاي راست رو هستند، وصرفاً از دوبخش سردار وزير دار تشكيل شده اند.
به علت فقر اقتصادي قريب به 30 سال است كه قالي مود از معيارها واندازه هاي واقعي خود فاصله گرفته، اما علي رغم این مسئله هنوز نيز بطور گسترده درتوليد قالي منطقه بيرجند داراي اهميت واعتبار خاصي است.
استفاده از مواد اوليه نامرغوب وكاهش نسبي كيفيت قالي هاي مود، ديرزماني است كه باعث گرديده ديگر مناطق وروستاهاي بيرجند گوي سبقت را ربوده وبا استفاده از نام مود واطلاق آن بربافته هاي خود، بازار قالي بيرجند به ويژه روستاي مود را زنده نگه دارند وبايد اذعان داشت كه دراين راه موفق نيز بوده اند.استاد حاج حسين اميني بزرگ ترين ومشهورترين توليد كننده قالي معاصر بيرجند، درخصوص علل ركود وتنزل قالي مود مي گويند: ‹‹ متأسفانه كم كم قالي هاي مودبه نحوي خراب شد. درآن زمان دربلوچستان بازار خريد وفروش وحتي توليد فرش وجود نداشت. به همين دليل روستاي مود مورد توجه بزرگان وثروتمندان بلوچ قرار گرفت وبخش زيادي از قاليهاي مود وارد بازار بلوچستان شد. پس از ورود نوع رنگ هاي شيميايي باز هم بسياري از قالي هاي مود وارد بازار سيستان مي شد وبا توجه به این كه رنگ آنها همان شفافيت ودرخشندگي سابق را داشت وخريداران بلوچي قدرت تشخيص آن را نداشتند با همان قيمت به خريد آن اقدام مي نمودند واين امر بطور مستمر ادامه يافت وپس از مدتي تمام قالي هاي مود به این صورت عرضه شدند. مقداري كه به خارج ومناطق ديگر فرستاده شد، پس از مدتي رنگ باخت ومواد اوليه آن نامرغوب تشخيص داده شد وباعث ازبين رفتن وجهه واعتبارفرش مود گرديد. كه این امر دركل بازار فرش بيرجند بي تأثير نبود. به نظر من بلوچستان عامل انحراف قالي مودشد.››
استاد اميني شروع این اوضاع را به سالهاي 1330 تا 1350 مي داند كه عواقب آن هنوز نيز قابل مشاهده مي باشد.
7- وضعيت قالي بافي منطقه بيرجند درطي يك صد سال اخير به سه دوره تقسيم مي شود:
الف) سالهاي قبل از1300 ه
ـ ش تا 1300 كه دوران بافت قالي خوب وممتاز منطقه بيرجند است.
ب) 1300 تا حدود 1322 هـ ش دراين دوره بخاطر وقوع جنگ هاي بين المللي اول ودوم به ويژه عواقب حاصل از آنها علي رغم توليدات نسبتاً خوب روستاهايي همچون مود وحتي خودشهر بيرجند ركود وآشفتگي خاصي دروضع صادرات وفروش فرش بيرجند به وجودآمد كه خود زمينه مناسبي براي تحولات آتي بود.
ج) از ابتداي سال هاي دهه 1330 هـ ش دوران شكوفايي وتجديد حيات رش بيرجند آغاز گرديد يعني با آغاز فعاليت توليد كنندگان وبافتگان زبده به تدريج قالي بيرجند شهرت گذشته خود را بازيافت وهم اكنون موقعيت ممتاز آن دركشورهاي اروپايي وحتي آمريكا دليلي است برپيامدهاي رخ داده درسال هاي گذشته.
فرش از نظر سبك محلي
فرش شهري: يعني فرشي كه درشهرها بافته مي شودفرش شهري باف كه بوسيله بافنده شهر نشين بافته مي شود ظريف است ورج شمار آن بالاست وداراي نقشه وطرح ويژه اي است بافت فرش درشهرها بيشتر درزمان صفويان با داير كردن كارگاه هاي بزرگ قالي بافي دراصفهان وتبريز گسترش يافت.
...