نام فایل : كردستان

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 147

حجم : 377 کیلوبایت

اختلافات مرزي ميان ايران و عراق، همانند اختلافات مرزي و ارضي بسياري از كشورهاي جهان سوم، ميراث شوم دوران استعمار بوده و جنگي كه دولت عراق در سال 1359 به ايران تحميل كرد نمي توانست بدون تشويق، حمايت و پشتيباني قدرتهاي استعماري صورت گيرد و دخالت قدرتهاي مذكور، در اواسط قرن نوزدهم، موجب شد تا ايران از حقوق سليمانيه به نفع همسايه غربيش صرف نظر كند. ادامة همين دخالتها نيز در آغاز قرن بيستم موجب گرديد تا 700 مايل مربع از اراضي نفت خيز ايران واقع در شمال و جنوب قصر شيرين كه به «اراضي اشغالي» نيز معروف است به همسايه غربي آن واگذار گردد. تاريخ به ما مي گويد كه عراق از زمان پيدايش خود، يعني حدود 70 سال پيش تا كنون همواره نسبت به بخشهايي از سرزمين ما ادعا داشته و با حمايت هاي قدرتهاي استعماري براي تجريه آن تلاش كرده است و يكي از اهداف تجاوز عراق به ايران در سال 1359 نيز تجزيه قسمتي از كشورمان بوده است.
دولت عراق در 26 شهريور ماه 1359 عهدنامه مرزي و حسن همجواري 1354(1975م) بين دو كشور را به طور يك جانبه لغو كرد، پس نيروهاي نظامي آن كشور در بعدازظهر روز سه شنبه 31 شهريور، 1359 از طريق زمين و هوا و دريا به به ايران حمله كردند و به اين ترتيب جنگ آغاز شد. اين بيست و پنجمين جنگ كامل و تمام عيار در مدت بيش از 4 قرن بين ايران و عثماني و پس عراق- جانشين آن- است. يكي از ريشه هاي جنگ ايران و عراق، اختلافهاي مرزي ديرپاي دو كشور است.
اختلافهاي مرزي ايران و عراق سابقه اي تاريخي دارد و به زمان تأسيس سلسلة صفوي در ايران و استقرار امپراتوري عثماني، كه عراق بخشي از آن بود، باز مي گردد. در سال 859هـ.ق (29 مي 1453)، سلطان محمد دوم، پادشاه عثماني معروف به «فاتح» قسطنطنيه را فتح كرد و به حيات هزار سالة امپراتوري روم شرقي(بيزانس) خاتمه داد و به جاي آن امپراتوري نيرومندي تأسيس كرد كه دامنة كشورگشايي داشت و تصرف كلية كشورهاي مسلمان، از جمله ايران قسمتي از سياست آن را تشكيل مي داد. به همين جهت تركان عثماني پس از تصرف سراسر آسياي صغير، شام، فلسطين، مديترانه شرقي و تسلط بر بابكان متوجه ايران شدند.
نيم قرن بعد (1502م) شاه اسماعيل صفوي به طور رسمي سلسلة صفوي را تأسيس كرد. شاه اسماعيل از آغاز سلطنت بر آن شد كه ايران را از خطر استيلاي تركان عثماني محفوظ دارد و حكومت ملوك الطوايفي را كه از صدر اسلام در ايران برقرار بود براندازد.صفويان با اجراي اين سياست توانستند نخست ايران را كه طي 900 سال گذشته گرفتار اختلافهاي داخلي و بازيچه حكومتهاي محلي بود، به وحدت و يگانگي رهبري كنند و مركزيتي در ايران بوجود آورند كه پس از انقراض ساسانيان سابقه نداشت، و دوم با ترويج مذهب شيعه كه از قرنهاي نخستين اسلام در ايران سابقه داشت و رسمي شردن آن، تفوق مذهبي عثماني را خنثي كنند، صفويان به اين ترتيب موفق شدند كه استقلال ايران را در برابر قدرت نظامي عثماني حفظ كند.
چهار قرن جنگ و مقاومت:
طبيعي است كه اين امر نتوانست از توسعه طلبي عثماني و در نتيجه، بروز جنگهاي خونين بين دو كشور جلوگيري كند. به همين جهت تاريخ روابط مياني ايران و عثماني از قرن دهم تا سيزدهم هجري قمري در واقع شرح جنگهاي خونين 400 ساله آنها است. از 920 هـ.ق (1514) كه سلطان سليم به ايران حمله كرد و جنگ (چالدران) آغاز شد تا شهريور ماه 1359(1980) كه صدام حسين جنگ تحميلي را شروع كرد 250 جنگ بين ايران و همسايه غربي آن روي داده است كه 24 جنگ آن بين ايران و عثماني و يك جنگ آن بين ايران و عراق به وقوع پيوسته است. البته اين به غير از جنگهاي كوچك و درگيريهاي محدود بوده كه بكرات بين دو كشور بروز كرد.
بيشتر جنگهاي مذكور، بين قرنهاي دهم تا دوازدهم كه امپراتوري هاي ايران و عثماني در اوج قدرت بودند روي داد. از قرن دوازدهم به بعد ايران و عثماني هر دو ضعيف شدند و تحرك نظامي خود را از دست دادند، در نتيجه، از تعداد جنگهاي بين دو كشور نيز كاسته شد. از جنگهاي بين ايران و عثماني، 7 جنگ در قرن دهم، 9 جنگ در قرن يازدهم، 7 جنگ در قرن دوازدهم يك جنگ در قرن سيزدهم و سرانجام يك جنگ بين ايران و عراق در قرن چهاردهم (جنگ تحميلي) روي داده است.
همانطور كه جنگ تحميلي را دولت عراق آغاز كرد، در اكثر قريب به اتفاق جنگهاي پيشين نيز دولت عثماني مهاجم بوده و ايران از خود دفاع كرده است در برخي از جنگهاي دورة صفوي كه ايران مهاجم بوده اين تهاجم به منظور بازپس گرفتن اراضي از دست رفته در جنگهاي پيش صورت گرفته است.
عراق كانون اصلي برخوردها
قبل از تأسيس امپراتوري عثماني، عراق بخشي از سرزمين ايران بود و خاندان آق قويونلو بر آن حكومت مي كردند. عثماني ها در نظر داشتند تا عراق را ضميمة امپراتوري خود كنند به همين جهت كانون اصلي برخوردهاي ميان دو كشور را بين النهرين، يعني عراق كنوني، تشكيل مي داد. عثماني ها در سال 878 هـ(1413م) با شكست دولت آق قويونلو عراق را تصرف كذدند، اما شاه اسماعيل صفوي در سال 914 هـ(1508م) عراق را به تصرف خود در آورد و پس از آن سلطان سليم دوباره در سال 920هـ(1514م) آن را تصرف كرد. ايران بار ديگر در 936 هـ(1529م) عراق را بدست آورد. دولت عثماني مجدداً در 950 هـ(1543م) عراق را تصرف كرد. اما عراق دوباره در زمان شاه عباس، يعني در سال 1023 هـ(1623م) به تصرف ايران در آمد. بار ديگر سلطان مراد چهارم در سال 1048 هـ(1638م) عراق را تصرف كرد از اين تاريخ عراق براي هميشه از ايران جدا شد و تا سال 1299 ش(1920م) يعني حدود سه قرن بعد، قسمتي از امپراتوري عثماني را تشكيل ميداد رقابت بر سر عراق از يك طرف انعكاسي از تعادل نظامي بين دو امپراتوري بود و از سوي ديگر نشانة تضعيف هر يك از آنان محسوب مي شد. هيچ يك از دو امپراتوري نمي توانست طرف ديگر را به طور قطع از نظر نظامي شكست دهد و به يك كنترل نظامي پايدار در عراق دست يابد. نتيجة اين امر انعقاد سلسله معاهداتي بين دو كشور بود.
تعهدنامه هاي منعقد شده و علل آن:
از سال 963هـ(1555م) كه عهدنامة معروف به آماسيه بين ايران و عثماني به امضاء رسيد، تا سال 1354 ش(1975م) كه عهدنامة مرزي و حسن همجواري بين ايران و عراق امضاء نشد، يعني در طول بيش از 400 سال، حدود 20 عهدنامه بين ايران و همسايه غربي آن در مورد حل اختلاف و تعيين مرز بين دو كشور به امضاء رسيده است: اين امر نشان دهندة تعداد برخوردها و منازعاتي است كه هرچند به طور موقت به وسيلة اين معاهدات حل و فصل گرديده است، مهمترين اين عهدنامه ها عبارتند از عهدنامة قصر شيرين 1049هـ(1639م) عهدنامة گردان 1159هـ(1746م)، عهدنامة اول ارزروم1238هـ(1913م) و صورت جلسات منظم به آن، عهدنامة 1316ش (1937م)، و عهدنامة مرزي و حسن همجواري سال 1354 ش(1975م)
به هرحال ميتوان مهمترين علل جنگها و عهدنامه هاي منعقد شده بين ايران و عثماني را به شرح زير خلاصه كرد.
1-توسعه طلبي عثماني، چشم داشتن اين كشور به قسمتهايي از خاك ايران، اين امر سبب مي شد تا عثماني ها هيچ گاه به عهدنامه هاي منعقد شده وفادار نمانند و در فرصتهاي مناسب آن را نقض و به ايران تجاوز كنند.
2-اختلافعاي مذهبي نيز كه ناشي از شيعه بودن ايرانيان و سني بودن عثماني ها بود، در تداوم اختلافهاي دو كشور نقش مهمي ايفا كرده است.
3-تحريكهاي كشورهاي اروپايي در بر افروختن آتش جنگ بين ايران و عثماني نقش مهمي داشت از قرن نوزدهم به بعد نيز دولتهاي انگلستان و روسيه در انعقاد عهدنامههاي منعقد شده بين دو كشور دخالت تام داشتند. دولت انگلستان(از عهدنامة دوم ارزروم تا عهدنامة مرزي 1316 ش در طول يك قرن در تهيه و تنظيم معاهدات دخالت كامل داشته است. در انعقاد اين عهدنامه ها، دول استعماري منافع خود را در نظر گرفته، عليه منافع ايران اقدام كردند و عهدنامه هاي مذكور را به ايران تحميل نمودند.
4-اوضاع نابسامان داخلي ايران نيز در زمانهاي مختلف فرصت را به عثماني ها داد تا از هرج و مرج، آشوبها و اغتشاشهاي داخلي ايران استفاده كنند و تعهدهاي خود را نقض كرده، به ايران تجاوز نمايند.
5-پناهنده شدن اسيران و شاهزادگان ايران و عثماني به كشورهاي يكديگر كه معمولاً موجب بروز مخاصمات بين دو كشور مي شد.
6-ايلات و عشاير سرحدي كه براي استفاده از مراتع بين دو كشور تردد مي كردند و در برخي مواقع آلت دست سياستهاي دو كشور مي شدند، استعمار نيز از اين عشاير براي بر هم زدن روابط دو كشور استفاده كرده است كه به ترتيب عهدنامه فوق الذكر مورد بررسي قرار مي گيرد.
1-عهدنامه آماليه 1963هـ (1555م)
بعد از جنگ چالدران كه به شكست ايران منجر شد، هيچ گونه عهدنامه اي بين ايران و عثماني منعقد نشد، پس از شاه اسماعيل، پسرش شاه طهماسب كه كمتر از 11 سال داشت جانشين وي شد. در عثماني نيز سلطان سليان قانوني، معروف به باشكوه، جانشين سلطان سليم شد. جنگ و خصومت سلسله صفوي و عثماني همچنان ادامه يافت و خسارتهاي بسياري به بار آورد و اين جنگ و گريزها 20 سال طول كشيد و در نهايت شاه طهماسب نامه اي براي سلطان سليمان كه در اردوگاه آماسيه در عثماني بود نوشت و پيشنهاد نمود كه به جنگهاي بيهوده خاتمه داده شود و صلح بين دو كشور برقرار گردد.سلطان سليمان نيز كه از جنگهاي 20 ساله نتيجه اي نگرفت بود، نامه اي در جواب به شاه طهماسب نوشت، با برقراري صلح بين دو كشور موافقت كرد. از مكاتبات مذكور كه به عهدنامة صلح آماسيه معروف شد، هيچ گونه سندي موجود نيست. اما بعضي اشارات كه به اين عهدنامه شده است ميتوان دريافت كه توافق شد كه ارمنستان شرقي و گرجستان همچنان در تصرف ايران باقي بماند و گرجستان و ارمنستان غربي به عثماني واگذار شود و به زائران ايراني اجازه داده شود كه براي زيارت اماكن مقدس عازم حجاز شوند. دولت عثماني نيز به حكام و فرمانداران خود دستور ميداد تا با پيروان شيعه مدارا كرده و از اقداماتي كه سبب منازعات مرزي مي شد خودداري و هرگاه شاهزاده يا اميري به كشور طرف ديگر پناهنده شود، وي را مسترد دارند.
عهدنامه آماسيه اولين عهدنامه اي است كه بين ايران و عثماني به امضاء رسيده و نقطة پاياني بر نيم قرن جنگهاي خونين ايران و عثماني گذارد و صلح بين دو كشور به مدت ربع قرن تأمين كرد و شاه طهماسب تا زمان حيات خود مفاد آنرا محترم شمرد.
2-عهدنامة قصر شيرين 1049هـ(1639م)
دو سال پس از مرگ شاه طهماسب، عثماني ها عهدنامة آماسيه را نقش و به ايران حمله كردند و شهرهاي قفقاز و آذربايجان تصرف و حالت جنگ بيش از نيم قرن ادامه يافت. در اين ضمن شاه عباس موفق شد نه تنها شهرهاي آذربايجان و قفقاز، بلكهبصره و تمام عراق را تصرف كند. پس از مرگ شاه عباس، انحطاط صفويه بتدريج آغاز شد. شاه صفي (52-1039هـ) جانشين او و شايستگي و لياقت كشور را نداشت. شاه صفي كه توان مقابله با تركان عثماني را نداشت سفيري نزد سلطان مراد به بغداد فرستاد و پيشنهاد صلح كرد پس از آن نمايندگان دو طرف در بغداد وارد مذاكره شدند اين مذاكرات به انعقاد عهدنامة صلح موسوم به قصر شيرين در سال 1049 هـ منجر شد كه وجود عهدنامة قصر شيرين به طور كلي مشكوك است. به گفتة آرنولد ويلسن رئيس هيئت نمايندگي دولت انگلستان در كميسيون تحديد حدود 1332هـ(1914م). نسخة اصلي اين عهدنامه موجود نيست.
متني كه در حال حاضر از اين عهدنامه در دست است نامه اي است كه از سلطان مراد چهارم كه در شوال 1049هـ بعنوان ضاه سفي نوشته است. متن اصلي اين نامه براي نخستين بار در 1259هـ(1843م) كشف شد و در كتابخانه سلطنتي وين نگهداري ميشود، متن انگليسي آن از روي متن عثماني تهيه شده و از نظر دولت ايران قابل قبول نبود. منير الدوله كه نمايندة ايران در كميسيون تحديد حدود 68-1266هـ بود، در مسأله تحقيقات سر حديه در اين مورد مي نويسد:
...