نام فایل : كتاب و چاپ

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 52

حجم : 233 کیلوبایت

بسم الله الرحمن الرحيم
كتاب به مجموعه اي از ورقه هاي كاغذ ، پوست آهو يا ماده اي همانند آن گفته ميشود كه در آن مطالبي نوشته شده باشد و با هم به نخ كشيده شده يا صحافي شده باشند و دراصل به معني دوختن چرمي به چرم ديگر يا پيوند دادن برخي از حروف به برخي ديگر به وسيلة گفتن يا نوشتن است . بنابر آنچه در كتاب لغت و درتفسير مجمع البيان آمده ، كتاب در اصل مصدر كتب يكتب است و به معني پوستي را به پوستي ديگر پيوند دادن است مانند اين كه كسي پاره پوستي را به مشك آب پينه بدوزد ( كتب القربه ) يا لب هاي قاطري را با حلقه گرد آورد و به يكديگر پيوسته گرداند ( كتب البغله ) و سپاهيان را هم كه كتيبه گفته اند بواسطة آنست كه به يكديگر مي پيوندند . راغب مي گويد نوشته ها را هم كه مكتوب مي گويند براي اين است كه حروف و كلمات را به يكديگر مي چسبانند و از آن جمله مي سازند چه روي صفحه اي نوشته شود و يا آن كه ضمن گفتار باشد . بنابراين كلماتي را هم كه بر زبان مي آورند گاهي كتاب مي گويند مانند اين كه گفتار خداوند را پيش از آن كه نوشته شود كتاب گفته اند زيرا حروف و كلماتي را ب يكديگر پيوند داده اند . نتيجة عزم و ارادة قطعي را هم كه سر زدن كاري و يا پيش آمدي است و يا وجود شدن چيزي است كتاب گفته اند . فرمان دادن به كاري و واجب گردانيدن آن را هم كتاب گفته اند . ثابت و پابرجا گردانيدن علم و عقيده اي در قلب كسي را هم كتاب گفته اند و اين آية شريفه را مي توان در اين باره شاهد آورد كه خداوند فرموده است : اولئك كتب في قلوبهم الايمان ( مجادله ـ22)
در طول تاريخ ، كتاب به اشكال و انواع مختلف فراهم شده و دست و مركب و قلم و ني دركتابت آن بكار رفته و درهر ورق آن سطوري مركب از كلماتي مرتبط به هم و عبارات و مضاميني كه مفهوم مشخصي را القاء مي كند پيوند خورده است . شيوة چاپ وحروفچيني در قرن اخير به كتاب صورتي نو و كسترشي جهاني بخشيده و تهيه و دسترسي به آنرا سهل و ميسور گردانيده است و سير آن همچون مراحل سني انسان كه شامل نوجواني وجواني ميانسالي و پيري است مراحل علامت نگاري و مقاله نويسي و رساله نويسي را پست سر گذارده ، به صورت امروزين درآمده است .
كتاب مهمترين وسيلة انتقال حقيقت ها و سخنگوي پيشينيان و كارنامة فرهنگ و معرفت بشر و اسباب فزوني دانش و ادبيات و بيان كنندة تلخي ها و محروميت ها و تلاش ها و كاميابي ها و پيروزي رفتگان و در مسائل علمي نشانة تسلسل تفكرات بوده ، قرن ها نقل و انتقال و گسترش دانش و هنر و نشر فرهنگ و تعميم آموزش و پرورش و ايجاد نزديكي ملت ها را از نقطه اي به نقطة ديگر ، عهده دار بوده است . كتاب و كتابخانه ، ضبط دانش انديشمندان و تجربة صاحبنظران و نشر آن ميان شيفتگان انديشه هاي نو ، نقش اصلي و اساسي بارور كردن اذهان را به عهده داشته است .
كتاب موجب شده كه گنجينه هاي فكري و آثار گذشتگان براي آيندگان باقي بماند و انديشة نسل هاي مختلف به هم پيوند بخورد و منبع عظيمي ازعلم و معرفت ايجاد گردد . اين منبع عظيم كه به تدريج تكميل مي شود ازاسباب دگرگوني و تحول جوامع و ملل است .مثلاً در زمينة علوم ، پيشرفت تدريجي علم فيزيك و شيمي ، طرز زندگي جوامع انساني را تغيير داده است . اين پيشرفت ها كه به ويژه در صنايع مشهود است از يك يا چند نفر يا يك نسل ساخته نبوده ولي چون كشفيات مختلف ،مكتوب و بايگاني شده و دست به دست گشته ، پيشرفت هاي مزبور ممكن شده است . لذا بديهي است آنچه ميراث هاي فرهنگ بشري و حوادث تاريخي را كه عامل تحول است زنده نگه مي دارد كتاب و قلم است و نيز آنچه ما از تاريخ گذشتگان مي دانيم در اثركتابت به دستمان رسيده و گرنه شايد جز وقايعي كه براي پدر و پدر جد ما سينه به سينه روايت شده ، مطلب ديگري از تاريخ نمي دانستيم .
بررسي تاريخ و فرهنگ و آموزش و پرورش در سه دورة « پيش از اختراع خط » و « پس از اختراع خط و كاغذ و كتاب » و « اختراع چاپ » خلاصه مي شود و كتاب در كنار آموزگار و برنامه و روش ، يكي از اركان عمدة آموزش و پرورش به شمار رفته ، جامة تاريخي بسيار زيبا بر پيكر انسان است . دكارت ( فيلسوف نامدار فرانسه ) گويد : تمدن هر كشوري به اندازة عظمت و ارجمندي كتاب هاي آن كشور است و يك ملت به هيچ چيز آن اندازه نياز ندارد كه به داشتن كتاب هاي خوب و راستين ، چنان كه پيامبران اولوالعزم با داشتن كتاب بر ديگر پيامبران برتري يافته اند .
نوع كتاب و نشرياتي كه در هر جامعه مورد مطالعه قرا مي گيرد ، اگر به تناسب فهم و دانش مردم نگاشته شود در علم و آگاهي و رفتار آنها مؤثر واقع مي شود . از طرفي بسياري از تعليمات اجتماعي و تربيت ها ، مدون و كتاب شده نيست لكن خردمندان كوشش مي كنند كه درعمل و گفتار به كتاب ها استناد جويند و اين موجب مي شود كه عامة مردم از آثار و تأليفات متأثر شوند . لهذا وضع فرهنگ هر جامعه با كتاب هاي موجود در آن جامعه مناسبت نزديك دارد و در مقياس محدود ، فراوان پيش آمده كه كسي با خواندن يك كتاب ، طرز فكرش تغيير كرده ، متحول شده است .
صنعت چاپ نيز از جملة بزرگترين و مفيدترين اختراعات بشري و وسيلة انتقال انديشه ها و عواطف بسياري از علما و دانشمندان و فلاسفه و اهل هنر براي ميلياردها مردم در طول تاريخ بوده است . اين صنعت ، آموزش و تحقيق را كه در انحصار گروهي خاص بوده براي همة مردم ممكن ساخته است و بخصوص حاصل انديشه هاي والاي علمي و فكري و ادبي كاتبان و قلمزنان را كه به زحمت در يك يا چند نسخة محدود نوشته مي شده و به علت قلت نسخ آن هر دم با خطر نابودي مواجه مي گشت حفظ نموده است و هم اين فن ، سبب ابداع فنون و هنرهاي ديگر گرديده كه به نحوي در رابطه با صنعت چاپ قرار مي داشته است .
نقش صنعت چاپ در روند زندگي آدمي و نيازمنديهاي فرهنگي او به مانند نقش بهداشت و نقش هواست كه حيات انساني بشر را وسعت و عمق بخشيده و در بهبود كيفيت زندگي جهش هاي علمي و آگاهي او اثري قطعي و بي گفتگو داشته است .
تأثير سازنده چاپ و آنچه از رهگذر آن عايد اجتماعات و تمدن انسان شده در هر يك از پديده ها و مظاهر زندگي او آشكار و مشخص است . در ايجاد امنيت محيط ، تسلط بر طبيعت و عوارض آن ، تسريع برآورد حوائج و نيازهاي رفاهي و حياتي ، و تسهيل كاميابي هاي فرهنگي و علمي و به كل در تمام مراحل تكامل و گسترش كيفيت زندگي و پيمودن مدارج متعالي مادي و معنوي او اثري معجزه آسا گذاشته است .
اين صنعت با انسان بسيار عجين شده و بعد از هوا و خوراك و مسكن براي بقاي حقيقي و تسريع در رشد فرهنگي او حائز اهميت است به طوري كه نمي توان آن را از زندگي وي تفكيك كرد . هر كجا كه برود و هر چه در پيرامون او و همراه او قرار گيرد در ارتباط با اين صنعت است .
اگر فرد انساني به نحو مثال در خويشتن و پيرامون خود بنگرد وآنچه از مايحتاج شخصي و عمومي و اجتماعي است در نظر بگيرد از جمله پوشاك و زيورآلات ، وسايل رفاهي منزل ، ابزارهاي پيشرفتة علمي و ماشين هاي مختلف صنعتي از افزارگاهي گرفته تا پيشرفته ترين هواپيماهاي مورد استفادة بشر و موشك هاي مدرن
…
به طور تفكيك ناپذيري با صنعت چاپ در ارتباط تنگاتنگ بوده ونياز غير قابل انكار به آن دارد . تمام طراحان نشسته اند تا چشم آدمي را داشته باشد و نگذارند سير شود . گونه اي از هزاران كيفيت تفنني آن كه در جهت ايجاد تنوع و تفنن مورد نظر و اختراع قرار گرفته است اينكه بعضي صفحات مجلات را به صورت ژله مانند مي آرايند به طوري كه از يك تصوير دو مظره منعكس مي شود يعني منظره موج مي دهد و موجب تنوع و گيرايي براي چشم مي گردد .
پنج حس ادراكي آدمي از محيط هم اكنون در كشورهاي پيشرفته در خصوص چاپ ، بسيار مورد استفاده قرارمي گيرد و كمپاني هاي سازندة ماشين آلات و ابزار چاپ با امكانات جديد تكنولوژي توانسته اند از برخورداري اين حواس ، توجه بيننده را كاملاً جذب دست آوردهاي خود سازند . توجه به حواس لامسه ، بويايي ، شنوائي ، چشايي و بينايي در كيفيت چاپ ، انقلابي در امور گرافيك و تبليغات ايجاد كرده است . با پيشرفته ترين روش ها و تكنيك هاي مدرن ،تصويري به تصوير مي آيد و مي خواهد نظر خواننده يا تأكيد اثر هنرمند باشد .
امروزه موج توجه به كتاب و مطبوعات بسيار فزاينده و غير قابل مقايسه با سنوات گذشته است و اين مسأله يكي از ضرورياتي است كه ايجاب مي كند مردمي كه اكنون بيش از هر وقت ديگر دنبال كتاب و مطالعه هستند و اوقات فراغت خود را صرف مطالعة كتاب ومطبوعات مي كنند ، اساساً با مسائل كتاب و مراحل توليد كتاب و مجله و روزنامه آشنا مي شوند تا بتوانند در طي مطالعات خود و انتخاب كتاب ،مخصوصاً در مواردي كه از يك اثر چاپ هاي متعدد وجود دارد ،نظر صائبي داشته باشد .
گذشته از آن با توجه به اينكه چاپ در دنياي امروز يكي از اموري است كه جزو زندگي روزمره هر كسي است و از بليط اتوبوس گرفته تا اسكناس و روزنامه با آن سروكار دارند ، ايجاب مي كند كه دانسته شود تكنيك و فن چاپ چگونهاست و يك اثر چگونه چاپ مي شود . با وجود اينكه متأسفانه در ايران برخلاف كشورهاي ديگر .مولف بايد خود در امور فني چاپ مثل صفحه آرايي و امور مربوط به گرافيك هم دخالت كند ونظر بدهد ـ در صورتي كه مطلبي جداگانه است ـ آگاهي از امور فني كتاب و مسائل مربوط به آن را ضروري مي سازد .
درتحرير و تدوين اين كتاب به دو نكتة اساسي توجه شده است : يكي فوايد اين كار و ديگر چگونگي ارائه آن . در نگارش و تدوين ، هدف آن نبوده است كه مجموعة جامعي از همه مباحث دقيق در پيرامون مسائل مربوط به كتاب و مطبوعات فراهم گردد و عنوان اين كتاب را نيز اين بنده نه بدان روي برگزيدم تا همه آنچه مربوط به مسائل چاپ كتاب و آماده سازي آن را بيان كنم و يا شرح و بسطي دربارة هنر چاپ كتاب و مطبوعات و چگونگي فهرست نويسي و طبقه بندي آن عرضه كنم بلكه خواسته ام كه گوشه اي از اين موضوع را در حد استطاعت خود با نثري ساده و موجز بيان دارم و همانطور كه گذشت بخشي از فضاي خالي چاپ اين نوع آثار را براي بيان علاقه مندان غير متخصص تأمين سازم به طوري كه براي عموم قابل فهم و بهره برداري باشد والا شرح و بسط هر يك از موضوعات اين كتاب و عناوين آن محتاج به تدوين كتاب و كتاب ها دارد كه اشخاص دوره ديده و داراي تجربه و مطالعات كلاسيك بايد در هر رشته اي از زمينه هاي مربوط به اين هنر بپردازند و ازاين رهگذر به ذخاير و گنجينة علم و فرهنگ خدمتي صورت دهند . و اميد بايد داشت كه اين كار آغازين و پايه اي و مباحث اين زمينة لازم و ضروري به منظور ارائه خدمات فرهنگي به اجتماع ، به همت صاحبنظران تكميل و كارسازي گردد و فضاي خالي از وجود اين نوع آثار كه مابين كتاب ها همواره محسوس بوده براي علاقه مندان و دانشجويان به روش ساده و مفيد و زودياب پرگردد .
در بخش هاي اولية اين كتاب ، خواننده ضمن آگاهي ازتاريخچة چاپ و اشكال گذشتة ادوات آن ، با روش هاي جاري چاپ آشنا خواهد شد و به آساني خواهد يافت كه مطلبي چگونه براي چاپ فراهم مي شود و سير كتاب ازمرحلة دست نوشتة مؤلف تا پايان طبع و صحافي و نشر و توزيع چطور انجام مي گيرد و نيز روش سفارش چاپ به چاپخانه چگونه است و نوع وسايل و حروف چاپ براي طبع كدام است و كيان زحمت و رنج فراهم آوردن يك كتاب را به عهده دارند . همچنين مي تواند اطلاعات مفيدي در مورد سازمان مطبوعات و ادارات مختلف آن به دست آورد واز روش چاپ روزنامه و مجله به طريق صحيح با اطلاع گردد .
مراحل سير كتاب و آماده سازي آن پس از چاپ و اطلاعاتي دربارة اصول شيوه هاي كتابداري دركتابخانه هاي بزرگ جهان ، موضوع بخش ديگري از اين كتاب است . دراين قسمت خواننده با چگونگي فهرست نويسي ( شناسنامه نويسي ) براي اثر چاپ شده به طور اجمال و با شيوه ساده آشنا مي شود و از چگونگي برگه هاي مختلف مربوط به يك اثر و كيفيت طبقه بندي كتاب ها و شمارة مؤلف مطلع مي گردد .
در تشريح موضوعات بخش هاي فوق به ضرورت به ذكر دانستني هايي ، درمتن كتاب و در بخش پيوست ها اشاره شده كه ارتباط تنگاتنگ با موضوع كتاب دارد و براي آشنايي مؤلفان تازه كار و بخصوص دانشجوياني كه درمقام تهية رساله پايان نامة تحصيلي خود هستند مفيد خواهد بود .
كتاب حاضر داراي تصوير است و انواع حروف و اعداد فارسي و لاتين و زمينه هاي مختلف مربوط به جلد و حاشية كتاب و اقسام ماشين هاي چاپ قديم و جديد را ضميمه دارد و در اين خصوص مايه هاي معنوي بسياري در بيان نمونه هاي چاپ و امثال و شواهد بكار گرفته شده است تا خواننده علاوه بر فراگيري نمونه ها ، از مايه هاي معنوي نيز برخوردار گردد .
اميد است اين خدمت ناچيز كه مستلزم حوصله و دقت زياد بوده در پيشگاه اهل مطالعه مقبول افتد و همانطور كه قبلاً ذكر شد ، صاحبنظران در تكميل آن كارسازي نمايند و خوانندگان محترم نيز اگر نارسايي در آن يافتند به ديد اغماض نگريسته ، راقم را راهنمايي فرمايند .
در پايان از دوست گرانقدر جناب آقاي اسماعيل دميرچي (متخصص حروفچيني ) كه راهنمايي هاي ارزنده اي كرده اند و تذكرات سودمندي داده اند و مرا بي منت وامدار احسان خويش ساختند صميمانه سپاسگزارم و از دست اندركاران ارجمند مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران كه در چاپ اين كتاب بذل مساعي فرمودند ابراز امتنان مي نمايم .
قاسم صافي
...