نام فایل : ولايت فقيه در حكومت اسلام

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 40

حجم : 122 کیلوبایت

بِسْـمِ اللَهِ الـرَّحْمَنِ الـرَّحِيمِ
مقدمه
نخستين آتش كينه و عداوتى كه در اسلام، بلافاصله پساز رحلت پيامبر اكرم(ص) زبانه كشيد، اختلاف در مسأله امامت و ولايت سياسى و چالش انتصاب و انتخاب بود. قاطبه مسلمانان، بردو نكته اتّفاق نظر داشتند و بريك نكته، اختلاف مىورزيدند. در تعريف امامت و در وجوب تعيين امام، همه، يك صدا بودند و امامت را چنين تعريف مىكردند:
«رياسة عامّة في أُمور الدين و الدنيا».(1)
تلقى همگانى، اين بود كه تمامى امور و شؤون دينى و دنيوى مردم، مانند زمان رسول اكرم(ص) بايد تحت ولايت و تدبير يك نفر باشد، امّا در اين نكته اختلاف داشتند كه: «آيا وجوب تعيين امام، وظيفه و تكليف جامعه است يا كارى است كه از سوى شارع بايد انجام شود؟».
اهل سنّت، بهنظريه نخست و انتخابى بودن امامت گرويدند و شيعيان، معتقد بهنظريه نصب شدند و در نتيجه، دو مسير پرفراز و نشيب تاريخى در مسأله مشروعيّت گشوده شد.
پساز حادثه سقيفه، نظريه نخست غالب شد و نظريه دوم، مغلوب ميدان گشت. و از آن روز، پيروان اهلبيت(ع) بهعنوان گروهى كه براى آنها مشروعيّت نظام سياسى، مورد سؤال است، در جامعه اسلامى مطرح شدند.
اين گروه، در زمان خلافت خلفاى راشدين، با توجه بهشرايط جامعه و براى حفظ اساس اسلام و پاىبندى نهاد قدرت بهرعايت ظاهر شريعت، آرام بودند،پساز پايان حكومت علوى و عصر خلفاى راشدين با توجه بهانحرافات دستگاه خلافت، فعاليتهاى آنان چهرهاى ديگر بهخود گرفت. عترت طاهره(ع) حجيت علمى و مشروعيّت سياسى دستگاه خلافت و روحانيت وابسته بهآن را نمىپذيرفتند و متقابلاً دستگاه خلافت هم، بيشترين تهديد و بزرگترين رقيب خود را از اين ناحيه مىديد و لذا براى سركوبى اين حركت از هيچ اقدامى فروگذار نبود.
نهاد حاكم، نه تنها از فعاليت سياسى اهلبيت(ع) بيمناك بود، بلكه اجازه نمىداد بيت عصمت، حتى بهعنوان يك مرجع علمى، مورد توجه عامّه مردم قرار گيرند.
اين، در حالى بود كه تازه مسلمانانِ بيشمارى كه در اثر فتوحات اسلامى، بهاين مكتب گرويده بودند، بىخبر از همه جا، حقيقت اسلام ناب را در چهره حاكمان اموى و عباسى جويا مىشدند و در هجمه تبليغاتى دستگاه و عالمان وابسته بهآن، هيچ گونه آشنايى با عترت طاهره، بهعنوان عِدْل قرآن نداشتند.
پساز واقعه كربلا - كه بهنقل مورخان، معتقدان برامامت امام سجاد(ع) از سه يا پنج نفر، تجاوز نمىكردند(2) - عترت طاهره(ع) بهفعاليتهاى زيربنايى فرهنگى و سياسى دست زدند. تلاش در ايجاد رابطه با مردم، با تربيت موالى و ازدواج با زنان غير عرب و پرورش شاگردان لايق، مراعات تقيّه براى حفظ اساس تشيّع، وارد كردن چهرههاى بزرگ شيعه در مراكز حسّاس حكومتى، تقيّه كردن در مسأله امامت و تبيين زواياى نهفته آن، مانند عدم مشروعيّت انتخاب، زمينهسازى براى غيبت امام زمان(عج)، تأسيس تشكّل بزرگ براى پيوند با پيروان خود در سراسر جهان اسلام، از طريق ايجاد شبكه وكلا، محورهاىِ اصلىِ اين جهاد طولانىِ بيش از دو قرن بود.
تأثير عميق و ژرف اين حركت مستمر، در دو چيز عمده بود: يكى ايجاد زمينههاى لازم ذهنى براى غيبت كبرا و حفظ و توسعه پيروى از مكتب اهلبيت(ع) در اين دوره حسّاس پرخطر، و ديگر، تعيينِ تكليف براى شيعيان و اين كه بهچه فرد يا گروهى در عصر غيبت مراجعه كنند و چه افرادى را بهعنوان محور زندگى خود قرار دهند.
حال براى آشنايى بيشتر با اين تلاش بزرگ و تأثير آن در بحث ولايت فقيه و پردازش شالوده ولايت فقيه در اين برهه خاص، بهبرخى از زواياى آن مىپردازيم.
والسلام
ذيقعده 1425
تبيين جايگاه علمى - سياسى فقيه در عصر حضور
اهلبيت(ع) كه از بعد سلبى، خلافت و مراكز علمى و مذاهب فقهى وابسته بهآن را فاقد هر نوع مشروعيّت ارزيابى مىكردند، از بعد ايجابى، براى اثبات حقانيت خود، در هر دو مسأله (مرجعيت علمى و رهبرى سياسى) بايد تمهيداتى را ايجاد مىكردند. ايشان - كه حجيت سيرهشان و مشروعيّت امامتشان، مستند بهتعاليم رسول اكرم(ص) بود - با اين پشتوانه، نخست، بهتربيت افرادى زبده در فنون مختلف فقهى و كلامى و تفسيرى دست زده و با اين شيوه، شالوده تشكيل حوزههاى علمى و فقهى را در مناطقى مانند مدينه و كوفه برپا كردند. اين حوزهها، براساس يك سياستگذارى عالمانه با هدفى معين و برنامهاى روشن شكل گرفتند و آن گاه بهتدريج، با گسترش و تعميق آن، حوزههاى علمى بزرگ در طول تاريخ، مانند قم و حلب و حلّه و بغداد و رى و جبل عامل و نجف شكل گرفت كه همه همچون حلقههاى زنجير، بهخاندان عصمت(ع) متصل مىشد.(3)
امامان معصوم(ع) - كه در مراكزى مانند مدينه حضور داشتند - براى پاسخگويى بهنياز علمى و سياسى پيروان خود - كه با توجه بهشرايط سخت تقيّه و بعد مسافت و آسان نبودن ارتباط، خود، مستقيماً نمىتوانستند بهامام خويش مراجعه كنند - پساز آمادهسازى انسانهايى فهيم و پاك، آنان را بهطور خاص و با نام و يا بدون نام و تحت عناوينى كلّى، مانند «راويان حديث اهلبيت» و «آشنايان با حلال و حرام اين مكتب»، بهمردم معرفى مىكردند تا مشتاقان حقايق وحى، هم معالم دين خود را از ايشان اخذ كنند و هم در مشكلات اجتماعى، ايشان را پناهگاه خود قرار دهند. همان فقيهان بزرگى كه شاگردان بىواسطه اهلبيت(ع) شمرده مىشوند و سلسله فقيهان عصر غيبت بهواسطه آنها با فقه اهلبيت(ع) آشنا شدند. زرارة بناَعين و ابابصير و محمدبنمسلم و بريدبنمعاويه و يونسبنعبدالرحمان و ديگراصحاب شاخص اهلبيت(ع) از اين گروهند. در شأن ايشان، از امام صادق(ع) چنين روايتاست:
ما أجد أحداً أحيى ذكرنا و أحاديث أبي إلّا زرارة و أبو بصير المرادي و محمدبنمسلم و بريدبنمعاويه. و لولا هؤلاء، ما كان أحد يستنبط هدىً. هؤلاء حفّاظ الدين و أُمناء أبي على حلال اللَّه و حرامه و هم السابقون إلينا في الدنيا و في الآخرة.(4)
اين بزرگان، تنها، راوى حديث نبودند، بلكه فقيهان بزرگى بودند كه بهعنوان حافظ مكتب و امينِ امامان معصوم(ع) شناخته مىشدند و مردم نيز وظيفه داشتند كه بهايشان بههمين عنوان مراجعه كنند.
پساز اين آمادهسازى و گسترش تدريجى تفكّر اهلبيت(ع) در مناطق مختلف - كه تا عصر امام هشتم ادامه يافت - از زمان امام هفتم بهبعد، ائمه(ع) همگام با اين اقدامشان، بهايجاد تشكّلى عظيم از ارتباط با شيعيان كه در سراسر جهان اسلام پراكنده بودند، دستزدند. پرداختن بهموضوع وكلاى ائمه(ع) بحثى حسّاس و مهم است كه نيازمند نوشتارى مستقل است.(5) آنچه بهطور اجمال مىتوان گفت، آن است كه بهنظر مورخّان و سيرهنويسان، با توجه بهگستردگى شيعيان در ايران و عراق و يمن و مصر و نواحى ديگر، بهويژه گسترش تشيّع در ايران، پساز سفر امام رضا(ع) بهاين سرزمين، سيستمى كه ارتباط ميان شيعيان و امامان معصوم(ع) را بهصورتى محكم و پيوسته پديد مىآورد، سيستم وكالت بود. اينان، كسانى بودند كه از ناحيه امام رضا(ع) و امامان بعدى تا حضرت حجّت(عج)، كارِ تنظيمِ ارتباطِ ميان مردمِ پيرو اهلبيت و امامانشان را انجام مىدادند. آنها، علاوه برجمعآورى خمس، درباره پاسخگويى بهمسايل كلامى و فقهى نيز مسؤوليت داشته و در تثبيتِ امامتِ امام بعدى، در منطقه خود، نقش بهسزايى داشتند. از اخبار تاريخى بهدست مىآيد كه مناطقِ تحت نفوذِ سيستمِ وكالت، در چهار قسمت متمركز بوده است: 1.شامل بغداد و مدائن و سواد و كوفه؛ 2.شامل بصره و اهواز؛ 3.شامل قم و همدان؛ 4.شامل حجاز و يمن و مصر.(6) اين افراد، بيشتر بهوسيله نامه و پيكهاى مخصوصِ خود ائمه(ع) و يا افراد مطمئن كه براى حج يا زيارتِ كربلا، بهحجاز و عراق سفر مىكردند، با ائمه(ع) در ارتباط بودند. اين است كه بخش عمدهاى از معارف فقهى و كلامىِ آن بزرگواران، بهوسيله نامه و بهعنوان «مكاتبه» در مصادر حديثى آمده است. از دقت در سيستم وكالت و نقش و اختياراتى كه وكلاى ائمه(ع) دارا بودند، بهويژه وكلاى امام عصر(عج)، در دوره غيبت صغرا، دو نكته قابل استنباط است:
...